چتر دانشجویان علیه نظارت استصوابی
کتاب: توییتر و گازاشکآور (بخش دوم): جنبش دانشجویی هنگکنگ
جنبش چتر هنگ کنگ، که در سپتامبر ۲۰۱۴ آغاز شد، یک اعتراض گسترده دموکراسیخواهی بود که ۷۹ روز به طول انجامید. این جنبش در واکنش به تصمیم دولت چین برای تایید صلاحیت نامزدهای انتخابات رئیس اجرایی هنگ کنگ آغاز شد، تصمیمی که در عمل، انتخابات آزاد و کامل را از مردم سلب میکرد. این جنبش که نام خود را از چترهایی که معترضان برای محافظت از خود در برابر گاز اشکآور و اسپری فلفل استفاده میکردند گرفته است، به دلیل ماهیت مسالمتآمیز، استفاده نوآورانه از فناوری، و اشغال نمادین مکانهای عمومی کلیدی در شهر شناخته میشود.
پیشینه و علل
هنگ کنگ، که قبلاً مستعمره بریتانیا بود، در سال ۱۹۹۷ تحت اصل «یک کشور، دو سیستم» به چین بازگردانده شد. این اصل قرار بود درجه بالایی از خودمختاری، از جمله سیستمهای حقوقی و سیاسی مستقل، تا سال ۲۰۴۷ به هنگ کنگ بدهد. با این حال، دولت چین کنترل نهایی بر ساختار سیاسی هنگ کنگ را برای خود حفظ کرد. قانون اساسی هنگ کنگ (قانون پایه) وعده داد که در نهایت حق رأی عمومی به این شهر داده خواهد شد، اما تفسیر و اجرای این وعده همواره مورد بحث و جدل بود.
جرقهای که جنبش چتر را به راه انداخت، تصمیم کمیته دائمی کنگره ملی خلق چین (NPCSC) در ۳۱ آگوست ۲۰۱۴ (۹ شهریور ۱۳۹۳) بود. بر اساس این قانون، هنگ کنگ میتوانست در سال ۲۰۱۷ یک انتخابات مستقیم برای رئیس اجرایی خود برگزار کند، اما نامزدها باید توسط یک کمیته ۱۲۰۰ نفره که عمدتاً از سوی پکن انتخاب شدهاند تأیید میشدند. این کمیته که تا حد زیادی به عنوان پروپکنی (طرفدار پکن) در نظر گرفته میشد، در عمل تضمین میکرد که تنها نامزدهایی که مورد قبول دولت چین هستند میتوانند در انتخابات شرکت کنند. این تصمیم موجب نارضایتی گسترده بهویژه در میان دانشجویان و فعالان دموکراسیخواه که احساس میکردند این ترتیب به هیچ وجه به معنای واقعی حق رأی عمومی نیست، شد.
بازیگران کلیدی و بسیج اولیه
جنبش چتر توسط ائتلاف متنوعی از گروهها بود که سه جناح اصلی در هسته آن قرار داشتند:
اشغال مرکز با عشق و صلح (OCLP): این گروه به رهبری بانی تای (استاد دانشگاه)، چان کینمان (جامعهشناس)، و کشیش چو یو-مینگ، یک جنبش نافرمانی مدنی دموکراسیخواه بود که از سال ۲۰۱۳ برای حق رأی عمومی واقعی فعالیت میکرد. این گروه برنامه داشت تا منطقه مالی مرکزی هنگ کنگ را بهعنوان شکلی از اعتراض اشغال کند.
گروههای دانشجویی: فدراسیون دانشجویان هنگ کنگ (HKFS) و گروه دانشپژوهشی (Scholarism) به رهبری جوانانی مانند جاشوا وونگ، در بسیج دانشجویان نقش اساسی داشتند. گروه دانشپژوهشی بهویژه در سال ۲۰۱۲ با معرفی «آموزش ملی» که بهسودپکن بود در مدارس به مخالفت برخواست و شناخته شده بود.
دموکراسیخواهان: کمپین سراسری دموکراسیخواهی در هنگ کنگ، شامل احزاب سیاسی و سازمانهای مدنی مختلف، نیز از جنبش حمایت کردند، هرچند میزان مشارکت آنها متفاوت بود.
جنبش با تحریم کلاسها که توسط گروههای دانشجویی در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۴ (۳۱ شهریور۹۳) سازماندهی شد آغاز گردید. هزاران دانشجو در دانشگاه چینی هنگ کنگ گرد هم آمدند تا به تصمیم NPCSC اعتراض کنند. تحریم بهسرعت به اعتراضات بزرگتری منجر شد دانشجویان در ۲۶ سپتامبر به میدان شهروندان (Civic Square) در مقابل مقر دولت یورش بردند. پلیس با دستگیری و استفاده از اسپری فلفل پاسخ داد که فقط باعث شد تعداد بیشتری از شهروندان به اعتراضات بپیوندند.
چتر به عنوان نماد
در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۴ (۶مهر۹۳)، بحران بهشدت تشدید شد. پلیس برای متفرق کردن جمعیت از گاز اشکآور استفاده کرد، اقدامی که بسیاری از مردم هنگ کنگ را که کمتر شاهد استفاده از چنین نیروهایی در تظاهرات عمومی بودند شوکه کرد. در واکنش، معترضان از چترها برای محافظت از خود در برابر گاز اشکآور استفاده کردند، و به این ترتیب جنبش «چتر» متولد شد.
چتر بهسرعت به یک نماد قدرتمند مقاومت و اعتراض مسالمتآمیز تبدیل شد. این نماد نشاندهنده عزم شهروندان هنگ کنگ برای دفاع از حقوق خود در مقابل تدابیر فزاینده سرکوبگرانه از سوی دولت هنگ کنگ و پکن بود.
اشغال و تاکتیکها
قابل مشاهدهترین جنبه جنبش چتر، اشغال چندین خیابان اصلی در هنگ کنگ بود. معترضان اردوگاههایی را در مناطق ادمیرالتی (نزدیک به مقر دولت)، کاوزوی بی، و مونگ کوک برپا کردند که باعث فلج شدن بخشهایی از شهر برای هفتهها شد. این اشغالها بسیار سازماینیافته و منظم بودند. معترضان ایستگاههای توزیع، چادرهای کمکهای اولیه، مناطق مطالعه، و سکوهایی برای سخنرانی و مناظره برپا کردند.
شبکههای اجتماعی، بازیگران فعال
فناوری در این جنبش نقش حیاتی داشت. رسانههای اجتماعی مانند فیسبوک و توییتر برای هماهنگی فعالیتها، اشتراکگذاری اطلاعات، و جلب حمایت بینالمللی مورد استفاده قرار گرفتند. برنامههای پیامرسانی مانند واتساپ و تلگرام برای ارتباطات لحظهای بین معترضان استفاده شدند. در واکنش به نگرانیهای مربوط به نظارت و قطع اینترنت، فعالان همچنین از برنامه FireChat که از شبکهبندی مش استفاده میکرد استفاده کردند تا بدون نیاز به اینترنت از طریق بلوتوث و وایفای دستگاهها را به هم متصل کنند.
ماهیت بدون رهبری و غیرمتمرکز جنبش هم یک نقطه قوت و هم یک نقطه ضعف بود. این امر اجازه مشارکت گسترده مردمی و تطبیقپذیری بالایی را فراهم کرد، اما همچنین دشواریهایی در حفظ استراتژی متحد یا مذاکره با مقامات ایجاد کرد. همچنین بین عناصر رادیکالتر و معتدلتر جنبش، بهویژه در مورد اینکه آیا اعتراضات را تشدید کنند یا به دنبال مصالحه باشند، تنشهایی وجود داشت.
واکنش دولت و پایان جنبش
پاسخ دولت هنگ کنگ به جنبش چتر عمدتاً با یک استراتژی فرسایشی همراه بود. در حالی که پلیس ابتدا از زور از جمله گاز اشکآور و اسپری فلفل، استفاده کرد، دولت بهزودی به استراتژی انتظار کشیدن برای خسته شدن معترضان روی آورد. مقامات همچنین از ابزارهای قانونی برای از بین بردن اعتراضات استفاده کردند و احکام دادگاهی برای تخلیه مناطق اشغال شده دریافت کردند.
با وجود چندین دور مذاکره بین رهبران دانشجویی و مقامات دولتی، هیچ امتیاز قابل توجهی داده نشد. دولت از تصمیم NPCSC عقبنشینی نکرد و جنبش به تدریج با کاهش حمایت عمومی و خستگی معترضان از بین رفت.
مناطق اشغال شده در دسامبر ۲۰۱۴ (آذر۹۳) توسط پلیس تخلیه شدند که پایان جنبش چتر را رقم زد. با این حال، میراث این جنبش باقی ماند. این جنبش الهامبخش نسل جدیدی از فعالان در هنگ کنگ شد و اختلافات عمیق در شهر را بر سر آینده سیاسی آن برجسته کرد. این جنبش همچنین محدودیتهای نافرمانی مدنی را در مقابل یک دولت غیرقابل انعطاف و استبداد شدید مانند چین را نمایان کرد.
میراث و تأثیر
جنبش چتر در رسیدن به هدف فوری خود یعنی تأمین حق رأی عمومی واقعی در هنگکنگ شکست خورد، اما تأثیر آن بر صحنه سیاسی این شهر عمیق بود. این جنبش نقطه عطفی در رابطه هنگ کنگ با پکن بود و تنشهای فزاینده بین آرزوهای دموکراتیک شهر و کنترل فزاینده چین را نشان داد.
این جنبش همچنین به ظهور احزاب و گروههای سیاسی جدیدی منجر شد که خواهان خودمختاری بیشتر یا حتی استقلال از چین بودند. همچنین شکاف سیاسی در هنگ کنگ را تعمیق کرد و زمینه را برای اعتراضات بعدی، از جمله اعتراضات ضد لایحه استرداد در سال ۲۰۱۹ که حتی بزرگتر و تهاجمیتر بود، فراهم کرد.
کتاب «توییتر و گاز اشکآور: قدرت و شکنندگی اعتراضات شبکهای» نوشته زینب توفکچی
فشردهسازی و برگردان: بهزاد احمدینیا
نکته: دیدگاههای ابراز شده در این نوشتار لزوماً بازتاب سیاستهای «موسسه ترویج جامعه باز» نمیباشد.
