امید به اقتصاد، امید به زندگی‌ست
بهزاد احمدی‌نیا
این جمله‌ی معروف که «پول خوشبختی نمی‌آورد» را همه شنیده‌ایم و شاید سه دهه پیش با داده‌های آن روز می‌شد به این اصل باور داشت که پول و اقتصاد نمی‌تواند تضمین کننده‌ی بسیاری از مسائل در زندگی باشد. امروز هم هنوز بخش‌هایی از زندگی ما هستند که با پول قابل تصحیح یا بهتر شدن نیستند اما ثابت شده که تقریبا اغلب عرصه‌های زندگی با یک اقتصاد درست قابل اصلاح است.
در مباحث اقتصاد کلان نیز تقریبا می‌توان به‌همین نتیجه درباره‌ی مکاتب مختلف اقتصادی رسید. برای اینکه نقش یک اقتصاد آزاد و شکوفا در امید به زندگی را دریابیم، ابتدا نیاز است که خود این مفهوم را بشناسیم.
امید به زندگی یک مفهوم جامعه‌شناختی‌ست که با عوامل مختلفی گره خورده است. ساده‌ترین تعریف از این عبارت این است که در یک جامعه‌ی به‌خصوص، افراد جامعه چه چشم‌اندازی برای طول عمر دارند و میانگین عمر در افراد معمولی چند سال است. این مفهوم بنیادی، نمایانگر بسیاری از ویژگی‌های یک جامعه، حکومت یا حتی فرهنگ است. نقشی که اقتصاد در ارتقای این عامل ایفا می‌کند نه‌تنها کلیدی بلکه حتی اصلی‌ترین نقش و اثر است.
بنابر یک تحقیق در بنیاد هریتیج، کشورهایی که اقتصاد آزادتر و شکوفاتری دارند، امید به زندگی بالاتری در جامعه‌ی خود ایجاد کرده‌اند و در سوی مقابل، کشورهایی که اقتصاد در آنها بسته است، مردم طول عمر کمتری دارند. در این تحقیق مشخص شد که سه‌عامل بنیادی برای ارتقای امید به زندگی یعنی آموزش، بهداشت و محیط‌زیست همگی از یک اقتصاد آزاد بهره‌مند شده و ارتقا می‌یابند. زیرمجموعه‌های این عوامل مانند کیفیت نظام سلامت، دسترسی بهتر به آب آشامیدنی، سیستم جمع‌آوری پسماندها و حتی نتایج درمان ایدز و بیماری‌های کشنده در کشورهای دارای اقتصاد آزاد بسیار بهتر از کشورهای با اقتصاد دولتی یا بسته بوده است. همچنین اقتصاد آزاد نظام اموزشی بهتری در اختیار جامعه قرار می‌دهد و تضمین می‌کند که آموزش نیز با معیارهای آزادی هماهنگ باشد. جالب‌ترین نتیجه‌ی این تحقیق مربوط به بخش محیط‌زیست می‌شد. برخلاف اعتقاد بسیاری از فعالان محیط‌زیست که معتقدند دولت باید این عرصه را به‌کلی در کنترل خود درآورد و برای اقتصاد افساری بیاویزد تا محیط زیست را حفظ کند، این تحقیق ثابت کرد که در کشورهای با اقتصاد بسته که حفاظت از محیط زیست برعهده‌ی دولت بوده، نتایج ضعیف‌تری نسبت به کشورهای دارای سیستم آزاد به‌دست آمده است.
در سال ۲۰۱۹ بهداشت جهانی نتیجه‌ی بررسی خود برای امید به زندگی در جهان را منتشر کرد که نتایج آن بررسی نیز به‌شکل شگفت‌آور و واضحی حکایت اثر مثبت اقتصاد آزاد بر این فاکتور داشت. بنابر این گزارش، میانگین امید به زندگی در کشورهای دارای اقتصاد آزاد نسبت به کشورهای با اقتصاد بسته ۱۵ سال بیشتر بود. یعنی ۲۰ درصد از کشورها که اقتصاد بازتری داشتند در صدر لیست با میانگین ۷۹/۵ سال عمر و ۲۰ درصد پایینی که کمترین میانیگین یعنی ۶۴/۴ سال را داشتند همزمان از اقتصاد بسته بهره می‌گرفتند. این گزارش ضمن اعلام اینکه میانگین جهانی عمر طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۶ ۵/۵ سال افزایش یافته، تأکید می‌کند که نقش اقتصاد آزاد در این ارتقا چشمگیر بوده تا جایی که هیچ عامل دیگری توانایی رقابت با آن را ندارد. عوامل مختلف از جمله دسترسی به بهداشت، فقر، درآمدزایی، برابری جنسیتی، آزادی سیاسی و خوشبختی و خوشحالی از جمله مواردی هستند که با اقتصاد آزاد ارتقا یافته و امید به‌زندگی را افزایش می‌دهند.
در این تحقیق مشخص شد که در سال ۲۰۱۶ کشورهای صدر فهرست کشورهایی بوده‌اند که حداقل میانگین درآمد سرانه بالاتر از ۴۰هزار دلار در سال را برای شهروندان ایجاد کرده‌اند و کشورهای انتها فهرست درآمد سالانه‌ای معادل یک هفتم این مبلغ یعنی در حدود ۵/۵ هزار دلار را برای شهروندان خود تامین کرده‌اند. همچنین فقر به‌عنوان عامل سرکوب‌گر مهم در امید به‌زندگی در کشورهای با اقتصاد بسته بسیار مشهود‌تر و فراگیرتر بوده است.
بنیاد فِرِیزر نیز در سال ۲۰۲۳ یک تحقیق بسیار معنی‌دار در این‌باره منتشر کرد. این بنیاد به‌جای نوشته‌های طولانی و حوصله‌سربر فقط اعداد و ارقام منتشر کرده اما روش کار کمی متفاوت بوده است. در این تحقیق کشورها به‌صورت جفت جفت با یکدیگر مقایسه شده‌اند و سعی شده ویژگی‌های جغرافیایی، فرهنگی، سیاسی و حتی تاریخی برای جفت کردن کشورها درنظر گرفته شود. در میان فهرست طولانی بهترین نمونه که بارزترین نتیجه را مشهود می‌کند، مقایسه‌ی چین و ژاپن است.
- آزادی‌های سیاسی: ژاپن ۹۶ درصد، چین ۹ درصد
- اقتصاد آزاد: ژاپن ۱۲ در جهان، چین ۱۱۶
- آزادی‌های فردی: ژاپن ۱۵ جهان، چین ۱۵۰
- حق مالکیت: ژاپن ۹ در جهان، چین ۷۲
- درآمد سرانه: ژاپن ۴۲۲۸۴دلار رتبه ۳۰ دنیا، چین ۱۷۱۹۲ دلار رتبه ۷۷
- کیفیت محیط زیست: ژاپن۲۵ در دنیا، چین ۱۶۰
- فساد: ژاپن ۲۵ در جهان، چین ۶۶
- قانون‌مداری: ژاپن ۱۷ دنیا، چین ۸۴
- حقوق زنان: ژاپن ۳۵ در جهان، چین ۸۹
- سلامت کودکان: ژاپن رتبه هفتم دنیا، چین ۴۳
- امید به زندگی: ژاپن ۸۵ سال، چین ۷۷/۴ سال
این اعداد به‌اندازه‌ی کافی گویا هستند. نتیجه‌گیری درباره‌ی این موضوع که آیا اقتصاد آزاد منجر به امید زندگی بالاتر در جامعه می‌شود، براساس تمامی تحقیقات آکادمیک و معتبری که انجام شده، مشخص و مبنی بر این است که هر اندازه اقتصاد در یک جامعه بازتر و آزادتر باشد، آن جامعه احتمالا بیشتر زندگی خواهد کرد.
