راستی‌آزمایی ادعای عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس: «ایران بیشترین شتاب علمی دنیا را دارد»
نیلوفر غلامی همکار ارشد در موسسه ترویج جامعه باز
عباس مقتدایی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ۲۸ اسفند ۱۴۰۰ در مصاحبه با خبرگزاری آنا گفت: «جوانان ایران اکنون در لبه مرزهای دانش پیش می‌روند به نحوی که ایران بیشترین شتاب علمی دنیا را دارد». او در بخش دیگری از سخنانش افزود: «ایران بخشی از پیشرفت‌هایش را به جهات امنیتی هنوز افشا نکرده است».
آیا چنین ادعایی درست است و ایران «بیشترین شتاب علمی دنیا» را دارد؟
بررسی آمارهای جهانی نشان می‌دهد که ایران در لیست ده کشور پیشرو در تحقیقات علوم طبیعی جایی ندارد. آمریکا، چین، آلمان، بریتانیا، ژاپن، فرانسه، کانادا، سوئیس، کره‌جنوبی و استرالیا ده کشوری هستند که «بالاترین بازده کلی تحقیقات در زمینه علوم طبیعی» را از آن خود کرده‌اند.
حتی در لیست کشورهای پیشرو جهان در انتشارات علمی نیز اثری از ایران نیست. در لیست تعداد مقالات علمی و مهندسی منتشر شده در مجلات بررسی شده در سال ۲۰۱۸، چین، آمریکا، هندوستان، آلمان، ژاپن، بریتانیا، روسیه و ایتالیا قرار دارند.
این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس همچنین ادعا کرده که ایران توانسته در زمینه «نانو تکنولوژی» وضعیت کاملاً مناسبی داشته باشد، اما بررسی آمار جهانی در زمینه عملکرد تحقیقاتی دانشگاهی و شهرت جهانی و منطقه‌ای در زمینه نانو تکنولوژی نشان می‌دهد دانشگاه تهران با رتبه ۳۵۳ و دانشگاه آزاد اسلامی با رتبه ۴۳۴ در این لیست جهانی متشکل از بیش از ۹۰ کشور جهان جای گرفته‌اند.
در لیست بیست کشور برتر از لحاظ تحقیقات منتشر شده در زمینه نانو تکنولوژی بین سال‌های ۱۹۷۶ تا ۲۰۰۴ نیز نام ایران وجود ندارد.
بررسی رتبه‌بندی دیگری که کشورهایی با بیشترین پیشرفت علمی را در بر گرفته، برای یافتن نام ایران بی‌نتیجه است. این لیست با نگاهی به «تعداد محققان و مقالات آکادمیک یک کشور»، تهیه شده است و از خاورمیانه تنها اسرائیل و ترکیه در آن حضور دارند.
تنها زمینه‌ای که ایران تحت حاکمیت جمهوری اسلامی در آن شتاب دارد، «فرار مغزها و نخبگان» است. مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، که اولین نهاد پژوهشی در زمینه تحلیل داده‌های مهاجرتی است می‌گوید: «یک سوم افراد المپیادی مقیم خارج هستند و بیش از ۳۰ درصد رتبه‌های برتر نیز به خارج از کشور رفته‌اند.»
از آنجا که شاخص رشد علمی به عوامل چون منابع اختصاص یافته به تحقیق و توسعه، فرهنگ نوآوری، تجارت بین‌الملل، بازار و… بستگی دارد، می‌توان گفت آن دست از نخبگان و تحصیل‌کردگانی که هنوز در کشور هستند نیز به‌دلیل شرایط موجود و نبود امکانات مناسب نمی‌توانند سهمی در رشد علمی ایران ایفا کنند.
با در نظر گرفتن حقایق موجود می‌توان گفت ادعای عباس مقتدایی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس درباره داشتن «بیشترین شتاب علمی دنیا»، نادرست است.
