راستی‌آزمایی سخنان جعفر سالاری نسب مبنی بر
کاهش سهمیه بنزین برای جلوگیری از قاچاق سوخت
بهزاد احمدی‌نیا
جعفر سالاری‌نسب مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی گفت: «به‌منظور جلوگیری از مهاجرت کارت‌های سوخت و مدیریت بهینه مصرف کارت‌های سوخت شخصی، از ابتدای بهمن‌ماه امسال مقدار سهمیه بنزین آزاد کارت‌های سوخت شخصی از ۱۵۰ لیتر به ۱۰۰ لیتر در ماه کاهش یافت.»
ادعای مبارزه با قاچاق سوخت و سهمیه‌ای کردن بنزین از دو دهه‌ی پیش به‌طور مداوم مطرح شده است. هر بار که قیمت و سهمیه‌ای تغییر می‌کند، مسئولان آن‌را در راستای مبارزه با قاچاق سوخت می‌دانند اما این ادعا با اعداد و ارقام بنزینی که در اختیار مردم است چه میزان تطبیق دارد؟
بهای بنزین از ۱۰۰ تومان در هر لیتر در ابتدای دهه‌ی ۸۰، به ۴۰۰ و ۷۰۰ تومان در پایان این دهه رسید که همراه با سهمیه‌بندی این محصول و ارائه کارت سوخت برای سوخت‌گیری بود. این افزایش قیمت تا امروز قیمت بنزین را به ۳۰۰۰ تومان در هر لیتر یعنی ۳۰ برابر بالاتر رسانده است. سهمیه بنزین آزاد نیز روندی مشابه را طی کرده. در ابتدای عرضه‌ی کارت سوخت، میزان سوخت آزاد برای مصرف‌کنندگان نامحدود بود و سپس ۳۰۰۰ لیتر و برای مدت طولانی ۱۰۰۰ لیتر شد. این میزان اکنون به ۱۵۰ لیتر کاهش یافته که کاهشی ۲۰ برابری را رقم می‌زند. از مجموع این تغییرات و با استفاده از ساده‌ترین مدل‌های ریاضیات آماری می‌توان با کمی چشم‌پوشی گفت که دسترسی شهروندان به بنزین آزاد حداقل ۵۰۰ برابر محدودتر شده است. در صورتی که ایجاد این محدودیت هنوز هم مانع از قاچاق سوخت نشده، بدان معناست که منبع این قاچاق جایی جز کارت‌های سوخت شهروندان ایرانی‌ست.
از سوی دیگر، در بیست و دو سال گذشته، تنها بین سال‌های ۹۴ تا ۹۸ ایران از واردات بنزین بی‌نیاز شد و توانست با افزایش تولید این محصول حتی ذخایر استراتژیک قابل توجهی را ایجاد کند. وقایع آبان ۹۸ که منجر به کشته‌شدن دست کم ۱۵۰۰ شهروند معترض به افزایش قیمت بنزین شد، اقدامی بود که برای جلوگیری از ضعف تولید و رشد فزاینده‌ی مصرف انجام گرفت اما حتی این اقدام نیز فقط مسکنی برای یک بیماری مهلک بود.
هشدارها درباره‌ی وضعیت بحرانی کمبود بنزین در ایران از بهار و تابستان امسال آغاز شده بود. سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس در تابستان این کمبود را تأیید کرد و گفت که در حال استفاده از ذخایر استراتژیک هستیم. وزیر نفت نیز چندی پیش با تأیید کمبود بنزین مدعی شد در زمان آلودگی هوا در شهرها بنزین یورو۵ توزیع می‌کنیم. رییس کانون انجمن‌های صنفی جایگاهداران نیز گفته بود که بنزین موجود در ذخایر استراتژیک به دلیل استفاده در پوشش ناترازی‌ها اکنون فقط کفاف ۵ روز را می‌دهد. در این بین حتی اقدامات عجیب و مبهم وزارت نفت مانند ادعای هک سیستم و توقف عرضه‌ی عادی بنزین برای چندین روز نیز فایده‌ای نداشت و اکنون دولت برای دوام آوردن در معادله‌ی انرژی ناگزیر به کاهش سهمیه سوخت شده است.
گذشته از اینکه طی روزهای گذشته و در اقدامی هماهنگ و سازمان‌یافته، خبرگزاری‌های ایرانا، مهر و فارس مملو از خبرهای کشف سوخت قاچاق در ابعاد بزرگ شده، اعداد و ارقام اعلامی برای قاچاق سوخت نیز خارج از واقعیت است.
در یکی از ادعاهای ماه‌های اخیر، نورنیوز، ارگان رسمی شورای امنیت ملی مدعی شد روزانه ۲۰ میلیون لیتر سوخت از ایران قاچاق می‌شود. اگر فرض کنیم سهمیه هر کارت سوخت ۱۰۰۰ لیتر بنزین آزاد دارد، برای رسیدن به این میزان قاچاق با استفاده از کارت سوخت باید سهمیه‌ی یک ماه ۲۰ هزار کارت سوخت، هر روز تخلیه و قاچاق شود. یعنی در یک ماه ۶۰۰ هزار کارت سوخت به‌طور کامل فقط برای قاچاق استفاده شود. حال آنکه سهمیه اخیر فقط ۳۰۰ لیتر در ماه بوده یعنی سی درصد عدد فرضی ما پس برای رسیدن به سطح باید نزدیک به ۲ میلیون کارت سوخت داشت.
مجموع این اعداد دو چیز را اثبات می‌کند، نخست اینکه اگر ادعاهای موجود درباره قاچاق سوخت درست باشد، منشاء این قاچاق قطعا کارت سوخت شهروندان نیست و دوم اینکه کاهش سهمیه بنزین آزاد نه برای مبارزه با قاچاق بلکه برای خروج موقت از بحران کمبود بنزین در کشور انجام شده و ادعای مدیرعامل شرکت پخش و پالایش نادرست است. در حال حاضر با توجه به تحریم‌ها، جمهوری اسلامی نه امکان واردات بنزین را دارد و نه پولی برای این‌کار موجود است.
