سوگیریهای ناخودآگاه و اثر آن بر روزنامهنگاری
نویسنده: نوآمی گلداسمیت
مترجم: رضا عرب
سوگیری چیست؟
سوگیری نوعی از تبعیض ویا توجه خاص به یک فرد یا گروه است و اغلب به داوریهای غیردقیق و ناعادلانه منتهی میشوند. ما همه دچار انواعی از سوگیری هستیم. در حالیکه طبیعی است اما اصلاً مطلوب نیست.
مغز ما همیشه مجبور است که مقدار زیادی از داده را در زمانی کوتاه پردازش کند. لذا گاهی اوقات از میانبرهایی استفاده می کند. این قابلیت مغز، ما را امن نگاه میدارد. مثلاً ما خیلی سریع به این ارزیابی میرسیم که فردی که دارد به ما نزدیک میشود یک تهدید است یا بیخطر.
عوامل موثر در سوگیریهای ناخودآگاه:
– گذشته و نوع تربیت ما
– تجربیات شخصی
– الگوهای کلیشهای در جامعه
– بستر فرهنگی
سوگیری ناخودآگاه میتواند به پیشفرضهای غیردقیق منتج شود
روزنامهنگارها نباید دارای پیشفرض باشند. آنها باید قضاوتهایشان را مبتنی بر حقایق و شواهد متقن بنا کنند چون:
– سوگیری ناخودآگاه به کلیشههای مضر در ذهن منتهی می شود.
– میتواند باعث ایجاد پیشفرضی مبنی بر گناهکار یا بیگناهی فردی قبل از محاکمه شود.
– میتواند باعث شود که فقط تعداد محدودی از افراد مورد مصاحبه قرار گیرند و نگاهشان بازتاب یابد.
– میتواند باعث شود که شایستهترینها استخدام نشوند.
سوگیریهای ناخودآگاه و اثر آن بر روزنامهنگاری
انواع سوگیریهای ناخودآگاه
سوگیری ناخودآگاه یعنی ما ندانسته تعصب نشان دهیم. نوعی از تعصب و سوگیری که در مواد تولیدی ما عیان خواهد بود. اگر ما به انواع سوگیریها آگاه باشیم، میتوانیم گامهایی مهم برای پیشگیری از آن برداریم:
سوگیری نزدیکی
این سوگیری هنگامی رخ میدهد که به سمت افرادی که دوست داریم جذب میشویم. ما به نفع افرادی که حس نزدیکی به آنها داریم دارای سوگیری مثبت هستیم. ما آنها را همچون «آدمهایی مثل خودم» دستهبندی میکنیم.
سوگیری تائیدی
این سوگیری هنگامی رخ میدهد که ما به اطلاعاتی بیشتر توجه میکنیم که آنچه از قبل باور داریم را تائید کنند. برای مثال اگر ما طرفدار سیاست «الف» نباشیم، بیشتر تمایل خواهیم داشت که موانع کوچک را مشکلات عمده درنظر بگیریم و اینها را شاهدی بر شکست نهایی این سیاست بدانیم.
لنگراندختن
این سوگیری هنگامی ست که ما بیش از اندازه به اولین اطلاعاتی که دریافت میکنیم توجه کنیم و در همان نقطهی اولیه لنگر اندازیم. مثلاً، اگر اولین اطلاعاتی که دریافت میکنیم از یک مسئول بیاید که بگوید «ب» یک مشکل است، ما کلاً به موضوع «ب» به صورت یک مشکل نظر خواهیم کرد بجای اینکه بررسی کنیم که ماجرا اصلاً صحت دارد یا نه.
اثر همرنگ شدن
همرنگ شدن یعنی همراه شدن با موضوعی فقط چون که مد یا محبوب همه است. روزنامهنگاران اغلب هنگامی پیگیر گزارش یا جریانی میشوند که دیگر رسانهها هم به آن موضوعات علاقه نشان دهند. روزنامهنگاران از طرف دیگر مجبورند با جریانهای روز همراه شوند. اما فقط چون دیگر رسانهها به موضوعی توجه میکنند نباید به معنی مهم یا درست بودن آن موضوع تلقی شود.
چگونه از این سوگیریهای جلوگیری کنیم؟
– متوجه انواع سوگیریهای ناخودآگاه باشیم.
– به موقعیتهایی فکر کنیم که ممکن است خودمان در معرض این سوگیریها باشیم.
– نقاط حساسی را که ممکن است ما دست به قضاوتهای ناگهانی بزنیم، پیدا کنیم.
ریشههای احتمالی سوگیریهای ناخودآگاه کدامند؟
– وقتی که تحت فشار زمانی برای تحویل کار هستید.
– موقعی که تحت فشار از طرف رئیس برای پیدا کردن یک موضوع (خبری) خوب هستید.
– هنگامی که خسته، مضطرب، یا گرسنه هستید.
– هنگامی که در یک فضای ناآشنا یا با آدمهای غریبه هستید.
– هنگامی که احساس میکنید تهدید شدهاید یا مورد قضاوت قرار گرفتهاید.
اقدامها برای مقابله با این سوگیریها
– خارج از پیشفرضهای همیشگیتان فکر کنید و با قشرهای مختلفی از افراد حرف بزنید.
– خودتان را در موقعیت دیگران قرار دهید و از منظر آنها به دنیا نگاه کنید.
– خارج از الگوهای کلیشهای فکر کنید و افراد را بیرون از الگوهای گروهی تصور کنید.
– افراد را به صورت فرد در نظر بگیرد و نه یک نوع (متعلق به گروهی خاص).
– موقعیت را تغییر دهید؛ مثلا تصور کنید اگر با گروه دیگری از افراد یا یک جنسیت دیگر مواجه بودید، آیا باز هم به همین نتیجه میرسیدید؟
– مراقب زبانی که بکار میبرید و تصاویری که میسازید باشید. اطمینان حاصل کنید که فارغ از پیشفرضها، کلیشههای مضر و غیردقیق هستند.
دانش خود نسبت به سوگیریهای ناخودآگاه را امتحان کنید
سوال ۱: سوگیری ناخودآگاه یک قضاوت سریع است بر اساس دادههای محدود و تجربهی زیستهی خودتان. صحیح یا غلط؟
پاسخ: صحیح. سوگیریها اغلب براساس قضاوتهای سریع هستند. بررسی پیشفرضهایتان راه دستی برای مقابله با این سوگیری است.
سوال ۲: مدیر به یکی از همکاران شما اجازه میدهد که ساعت کاریاش را طوری که میخواهد تغییر دهد. شما این را نشانهای می دانید که این همکار علاقهای به منظم کار کردن همچون دیگران ندارد. این یک سوگیری ناخودآگاه نیست اگر بعدتر مشخص شود که آن فرد واقعاً میخواسته از زیر بار انجام برخی از وظایفش شانه خالی کند. صحیح یا غلط؟
پاسخ: غلط. در این مورد کسی که به طور پیشفرض باور دارد که همکارانی که در ساعات خاصی کار میکنند دنبال شانه خالی کردن از مسئولیت هستند دارای باورهایی (غلط) درباره برخی از همکارانش است. این سوگیری ناخودآگاه تائیدی است.
سوال ۳: اگر تصمیم بگیرید که فرد «ج» را استخدام کنید فقط به این دلیل که در یک دانشگاه درس خواندهاید و شما با او راحت هستید. این سوگیری نزدیکی نیست اگر آن فرد جنسیّت متفاوت داشته باشد یا از اقلیتهای قومی باشد. صحیح یا غلط؟
پاسخ: غلط. این سوگیری نزدیکی است زیرا شما هنوز با او به دلیل تجربه مشترک دانشگاهی احساس نزدیکی میکنید.
سوال ۴: سوگیری ناخودآگاه براساس کدام یک از موارد ذیل است:
الف) جنسیّت
ب) ظاهر
ج) تجربهی قبلی
د) قومیّت
ه) همه موارد بالا.
پاسخ: همه موارد بالا.
سوال ۵: سوگیری نزدیکی چیست؟
الف) باور به چیزی چون دوستان شما بدان باور دارند.
ب) بیشتر پذیرا بودن نسبت به افرادی که مثل شما هستند.
ج) دنبال شاهد گشتن برای پشتیبانی از باورهایتان در مورد برخی از افراد.
د) ساختن الگوهای کلیشهای درباره گروههای مختلف.
پاسخ: ب درست است.
سوال ۶: سوگیری ناخودآگاه می تواند افراد را (در نظر ما) دارای مزیّت یا عیبی کند که آنها مستحق آن نیستند. صحیح یا غلط؟
پاسخ: صحیح.
نوامی گلداسمیت، نویسندهی این مطلب مدرس روزنامهنگاری و مشاور مطبوعاتی است. او همچنین از سابقه همکاری با بیبیسی، اینترنیوز، و دویچهوله برخوردار است.