دلارهایی که جمهوری اسلامی به ترکیه هدیه می‌دهد
بهزاد احمدی‌نیا
قیمت ارز و به‌ویژه دلار در بازارهای ایرانی علی‌رغم انواع توافق‌های سیاسی و وعده‌های بین‌المللی هنوز نتوانسته ۵۰ هزار تومان را بشکند. بهایی که نمایانگر مشکلات بغرنج حکومت در تأمین اسکناس ارز و تجارت با جهان بیرون است و به‌طور مستقیم بر زندگی بیش از ۸۰ میلیون نفر ایرانی اثر منفی می‌گذارد. در چنین شرایطی ارسال کردن ارز کشورهای دیگر اقدامی فراتر از نابخردی بلکه خیانت ملی محسوب می‌شود اما چه زمینه‌هایی و به چه شکلی چنین جریان پولی را رقم می‌زنند و اصل ماجرا از چه قرار است؟
پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی جمهوری اسلامی در اواخر نوروز ۱۴۰۲ اعلام کرد که روزانه ۱۵۰۰ پرواز در کشور هدایت شده‌اند و یک پل هوایی ۴۰ پرواز در هفته بین ایران و ترکیه برقرار شده است. در همین خبر تعداد مسافران بازدید کرده از اصفهان طی نوروز و براساس آمار فرودگاهی (شامل مسافران جاده‌ای نمی‌شود) ۱۲ هزار نفر اعلام شده است. در صورتی که نیمی از پروازهای ترکیه را خروجی و ظرفیت هر هواپیما را حداقل ۱۰۰ نفر درنظر بگیریم، دست کم ۴ هزار نفر در همین مدت از راه هوایی به ترکیه رفته‌اند که اگر هر نفر فقط ۱۰۰۰ دلار برای این سفر هزینه کند آنگاه طی ۱۵ روز نخست سال جاری، ۴ میلیون دلار از ایران به ترکیه فرستاده شده که این تنها نوک کوه یخی‌ست که می‌تواند کشتی اقتصاد ایران را غرق کند.
هرگاه به مقایسه میان ج.ا ایران و ترکیه می‌پردازیم، حجم بزرگی از آمار و ارقام تأسف‌بار خود را نشان می‌دهند که شاید یکی از بدترین حوزه‌ها در این زمینه، توریسم و مسافرت‌های تفریحی باشد. دراعلامیه اخیر نیز چندین نمونه از این مقایسه را می‌توان یافت. بنابر اعلام وزارت گردشگری ترکیه در مارس ۲۰۲۲ (اسفند و نوروزی ۱۴۰۱) فقط فرودگاه استانبول میزبان بیش از ۳۹ هزار هواپیما بوده و در این مدت مسافران خارجی‌ای که از طریق هواپیما وارد ترکیه شده‌اند نزدیک به ۴۰ میلیون نفر(معادل حدود نیمی از جمعیت ایران) بوده است. براساس برآورد سال ۲۰۲۲ دولت ترکیه، حضور ۵۰ میلیون گردشگر در این کشور، درآمدی ۵۰ میلیارد دلاری را نصیب آنکارا می‌کرد که بیش از ۳ برابر درآمد وزارت نفت ایران در سال ۱۴۰۱ است.
این تعداد پرواز به ترکیه و این تعداد مسافر هوایی در شرایطی‌ست که طی سال‌های پیش از این، ایرانیان در صدر مسافران خارجی ترکیه بودند اما اکنون باتوجه به سقوط ارزش ریال و بسته‌شدن راه اروپا به روی روس‌ها، این جایگاه به روس‌ها رسیده و حتی ایرانیان در رتبه پنجم پرتعدادترین مسافران خارجی در ترکیه قرار گرفته‌اند؛ یعنی میزان سفر از ایران به ترکیه حتی کاهش یافته است. برای درک دقیق‌تر این اعدا باید یادآوری کنم که ارزش پول شهروندان ۳ کشور بالای ایران یعنی آلمان، بلغارستان و انگلیس، چندین برابر لیر ترکیه و درنتیجه این مقصد برای طبقه متوسط و پایین آنها مقصدی ارزان محسوب می‌شود. روس‌ها نیز هر لیر را با ۴/۲۰ روبل خریداری می‌کنند اما ایرانیان باید نزدیک به ۲۰ هزار ریال برای خرید هر لیر بپردازند.
اگر میزان سفرهای زمینی از ایران به ترکیه را به اعداد پیشین بیافزاییم، کوه عظیم دلارهای ارسالی به ترکیه بیشتر نمایان می‌شود. در تابستان ۱۴۰۱، ایرانیان بیش از ۷۱ درصد از کل مسافران ورودی به استان وان ترکیه را تشکیل می‌دادند که تعدادشان به ۲۲۶ هزار نفر می‌رسید. اگر هر نفر فقط ۵۰۰ دلار در این سفر هزینه کرده باشد، اقتصاد ترکیه ۱۱۳ میلیون دلار از آنها دریافت کرده است.
چرا و چگونه؟
برخی رسانه‌ها و متخصصان نزدیک به حکومت ایران، دلیل اصلی این جریان پول از ایران به ترکیه را گران‌قیمت بودن سفرهای داخلی و مشکلات این سفرها معرفی می‌کنند که البته گرچه اندک نقشی را می‌توان برای آن درنظر گرفت اما به‌هیچوجه دلیل اصلی چنین پدیده‌ای نیست.
به‌عنوان نمونه، نگاهی به میانگین بهای تورهای نوروزی داخل ایران و ترکیه می‌تواند در روشنگری کمک کند. بر این اساس، قیمت تور نوروزی کیش از ۵ تا ۱۰ میلیون تومان برای هر نفر، اصفهان ۶ تا ۸/۵ و مشهد ۱/۵ تا ۴/۸ بوده است. تورهای طبیعت نیز بسته به جنگل یا کویری و نوع خدمات دریافتی از ۲/۸ تا ۷ میلیون تومان برای هر نفر بوده در حالی که تورهای ترکیه از ۴ تا ۳۸ میلیون تومان بسته به شهر و خدمات دریافتی به ازای هر نفر قیمت خورده است.
همین نگاه کوتاه کافی‌ست تا دریابیم که سفرهای داخلی از نظر قیمت قابل مقایسه با سفر به ترکیه نیستند و یک سفر بسیار لاکچری در داخل ایران (گرانترین سفر به کیش با بالاترین خدمات برای هر نفر ۱۰ میلیون) در ترکیه سفری بسیار معمولی و نزدیک به کف محسوب می‌شود؛ پس دلیل اصلی چیست؟
خلاصه‌ترین پاسخ به این پرسش «اعمال اسلام» است. ممنوعیت مشوربات الکلی، حجاب اجباری و قوانین فقهی ناظر بر روابط زن و مرد را می‌توان سه دلیل دانست که جمهوری اسلامی در ایران فراهم کرده و موجب شده هر روز ده‌ها هزار دلار از سرمایه‌های کشور به سوی یک کشور مسلمان و رقیب فرستاده شود. مهمترین مقاصد ایرانیان در ترکیه شامل آنتالیا (شنا با بیکینی و آفتاب گرفتن و پارتی و کلاب) استانبول (خرید و انواع تفریحات) و وان (خرید) است. در ترکیه نیز اکثریت با مسلمانان از مذاهب مختلف است اما دین در قوانین این کشور هیچ جایگاهی ندارد و به‌ویژه حکومت در زندگی خصوصی مردم دخالتی نمی‌کند.
یک دلیل دیگر جذابیت ترکیه برای مسافران ایرانی، دسترسی به برندهای تجاری بین‌المللی و خرید لباس و وسایل زندگی با کیفیت بین‌المللی‌ست تا جایی که حتی خانواده‌ی قالیباف در زمان ریاست او بر مجلس شورای اسلامی، به ترکیه سفر کردند تا هم در آنجا دو آپارتمان خریداری و هم سرویس سیسمونی کودکشان را تهیه کنند. این دلیل نیز ناشی از ایدئولوژی سیاسی جمهوری اسلامی در عرصه‌ی بین‌الملل و انزوای ایران تحت حکومت ۴۳ ساله روح‌الله خمینی و علی خامنه‌ای است. سال‌ها تحریم و ناترازی اقتصادی و فساد سیستماتیک موجب شده هیچ شرکت بین‌المللی علاقه‌مند به حضور در ایران نباشد.
در مجموع سیاست‌ها و قوانین ایدئولوژیک جمهوری اسلامی که ناشی از خوانشی خاص از مذهب شیعه است، هر ساله درصد قابل توجهی از تولید ناخلص داخلی ایران را راهی ترکیه و بازار ارز و زندگی روزمره مردم را با چالش‌های چندگانه بیشتری مواجه می‌کند.
#ترکیه #دلار #اقتصاد #حجاب_اجباری #توریسم #نفت
@aposiran
